حکم حکومتی چیست. و دامنه تبعیت از آن را بیان فرمایید؟

حکم حکومتی چیست. و دامنه تبعیت از آن را بیان فرمایید؟

پاسخ آیت الله هادوی تهرانی به این شرح است:

1. هر گاه فقیه عادل با کفایت، در امور اجتماعی و سیاسی با رعایت شرایط، حکمی را انشاء کند و آنچه را مباح است، با رعایت مصلحت، واجب یا حرام نماید و یا واجبی را در تزاحم با واجب یا حرام دیگری تعطیل کند و یا حرامی را در تزاحم با حرام یا واجب دیگری جایز نماید، این حکم را حکم حکومتی ولی فقیه گویند.

2. اطاعت عملی از حکم حکومتی فقیه جامعه الشرائط لازم است و کسی حق مخالفت با آن را در مقام عمل ندارد، هر چند در نظر با آن مخالف باشد.

3. اطاعت عملی از حکم حکومتی فقیه جامع الشرائط بر همه واجب است، چه آنها فقیه عادل با کفایت باشند و چه نباشند. حتی برخود شخص این فقیه اطاعت از حکم حکومتی خودش واجب است. با این وصف، تمام آحاد مسلمین باید از حکم حکومتی فقیهی که او را جامع شرایط ولایت می دانند، اطاعت عملی کنند.

مقصود از حکم و فتوا چیست؟

پرسش

مقصود از حکم و فتوا چیست؟ چه فرقى با هم دارند؟

پاسخ اجمالی

هنگامى که مجتهد براى یافتن حکم کلّى الهى در یک مسئله به منابع دینى مراجعه می‌کند و با بهره‌گیرى از شیوه‌هاى مخصوصى که براى استنباط وجود دارد، حکم مزبور را به دست می‌آورد و در اختیار مقلّدان خود قرار می‌دهد، از آن به «فتوا» یاد می‌کنند. بنابراین، «فتوا»، استنباط حکم جهان‌شمول دین در یک زمینه با مراجعه به منابع دینى و بهره‌گیرى از شیوه‌هاى شناخته شده استنباط[1] می‌باشد.
وقتى رهبر با توجه به احکام کلّى الهى و نظام‌هاى اسلامى و با التفات و دقّت در شرایط موجود، وظیفه‌اى را نسبت به مسئله‌اى خاصّ براى همگان یا گروهى از افراد یا فرد خاصّى مشخّص می‌کند، این عمل را «حکم» می‌نامند. پس «حکم» در عین نظر به احکام کلّى الهى و ارزش‌ها و آرمان‌هاى ماندنى و جهان‌شمول اسلام، به موقعیّت و شرایط خاصّ نیز توجّه دارد و مادامى که آن وضعیت تغییر نکرده، از سوى رهبر یا جانشینان او اعتبار می‌گردد.
از نگاه شارع، اطاعت از احکام کلّى الهى و فتواى فقیه جامع ‏شرایط، مانند پیروى از احکام رهبر و ولىّ امر، لازم و مشروع است.[2] با این تفاوت که فتواى فقیه براى خود او و مقلّدانش لازم الاّتباع می‌باشد، در حالی که همگان باید از «حکم» رهبر اطاعت کنند.
منبع برای مطالعه بیشتر:
هادوى تهرانى، مهدى، ولایت و دیانت، قم، مؤسسه فرهنگى خانه خرد، چاپ دوم، 1380ش.

 

---

[1]. حضرت امام خمینى(ره)از این شیوه‌ها به «اجتهاد جواهرى» یا «فقه سنّتى» یاد کرده‌اند. ر.ک: هادوى تهرانى، مهدى، فقه حکومتى و حکومت فقهى، ویژه‌نامه رسالت به مناسبت پنجمین سالگرد رحلت امام خمینى(ره)، ص 10 – 11، خردادماده 1373ش.

[2]. از این‌رو؛ گاه گفته می‌شود: احکام شرعى به دو قسم‌اند: 1. احکام الهى 2. احکام ولایى، که اوّلى به همان احکام کلّى و ثابت دینى و فتوا ناظر است و دومى به احکام صادره از سوى رهبر نظر دارد.